Çöl; yerkürede yer alan ana biyom tiplerinden birisidir. (Biyom, biyosferin aynı iklim koşullarında ve aynı bitki örtüsünün egemen olduğu çok geniş bölümlerini belirten çevre bilim terimidir. Yeryüzündeki birbirine bitişik, benzer yayılmış yaşam alanları olarak da tanımlanabilir. Her biyom da, egemen bitki örtüsü, o biyoma özgü bir dizi hayvan topluluğunu barındırır.)
Çöl, yıllık 250 mm’den az yağış alan bölgeler için kullanılan bir tabirdir. Sanılanın aksine Antarktika ve Grönland’ın büyük bölümü çöl tabirinin içine girer yani “çöl” kelimesi sadece sıcak bölgeleri değil soğuk ve kurak bölgeler için de kullanılır.
Çöller birer ekosistemdir ve çöl atmosferinin düşük nemliliği gece ve gündüz arasında çok büyük sıcaklık farklarının oluşmasına neden olur. Çöller, aldıkları yağış miktarı bakımından büyük değişkenlikler gösterebilirler. Çöllerde yağışın zamanı öngörülememektedir. Sıcak çöllerde toprakta organik madde miktarı az iken buna karşın mineraller bol miktarda bulunur. En gelişmişlerinde bile bitki örtüsü çok seyrektir ve toprak güneş ışınlarına ve rüzgâra doğrudan maruz kalır. Hem yıllık hem de çok yıllık bitkiler mevcuttur, ancak çok yıllık bitkiler tipik olarak kaktüslerdir. Kuzey kutbunda 400’e yakın bitki türü olmasına karşın Antarktika’da hiç bir bitki türü bulunmamaktadır. Bu bitkiler su kaybını azaltmak için genellikle çok küçük yapraklara sahiptir ya da hiç yaprakları yoktur.
Çöllerde yaşayan hayvanlar, çok çetin koşullarla baş etmek zorundadırlar. Su ve besin çok nadirdir, sıcaklık dramatik bir şekilde değişmektedir, kumda ve kalın kar tabakasında yürümek ve yuva kazmak zordur. Bu sorunları aşmak için çok çeşitli fizyolojik ve davranışsal uyumlar ile evrimleşmişlerdir. Sıcak çöllerde çoğu hayvan küçüktür, günün en sıcak saatlerini bitkilerin altında ya da yer altında geçirirler, gece avlanır ve besin ararlar. Kanguru faresi gibi hayvanlar, besinlerde bulunan ve metabolizma sonucu ortaya çıkardıkları su (metabolik su) ile canlılıklarını devam ettirirler. Canlı biokütlesi çok düşüktür ve biyota oldukça özelleşmiştir.
Dünyaca ünlü çöller; Kutupların çevresinde bulunan çöller ve Kuzey Afrika’da Büyük Sahra, Güney Afrika’da Kalahari Çölü, Asya’da Gobi, Güney Amerika’da Atacama çölleridir. (Atacama Çölü, Şili’nin kuzeyinde bulunan dünyanın en kurak sıcak çölüdür. Batısında Büyük Okyanus bulunur. Kuzeyde Peru, doğuda ise Bolivya ve Arjantin sınırlarını oluşturur. Atacama; And Dağları’nın yağmur gölgesinde kalır ve doğu rüzgârları kuru olup çok az yağış getirir.)
Büyük Sahra dünyadaki en büyük çöldür. Sahra Çölü ya da Büyük Sahra Çölü, dünyanın en büyük sıcak çölü olup, Afrika’nın kuzeyinde, kıtanın ortası ile kuzeyini ayıran 9.000.000 km² büyüklüğünde dev bir çöldür. En büyük soğuk çöl ise Antarktika’dır. Sahra sözcüğü Arapçadaki “Sahara” sözcüğünden gelme olup “büyü” anlamındadır. 2,5 milyon yaşındadır.
Çöller Genel Olarak 2’ye Ayrılır;
Sıcak ve soğuk çöller.
Soğuk çöllerde yaşamını sürdüren hayvanlar yaratılış gereği ortama ve iklim koşullarına adapte olmuşlardır. Ayrıca çöllerde yaşayan canlılar ortama uyum sağlamışlardır. Çöllerde canlı sayısının az olması sebebi ile bu canlılar oldukça değerlidirler.
Çöllerde besin ve su sıkıntısı tahmin edilebileceği gibi sık rastlanan bir durumdur. Bu yüzden burada hayatını sürdüren canlılar olumsuz koşullara karşı adapte olmuşlardır. Kutup çöllerinde yaşayan hayvanlar daha küçük vücutludur ve daha kalın bir deri tabakasına sahiptir. Ayrıca vücutlarını koruyan yağ tabakaları vardır ve bu tabaka oldukça gelişmiştir. Kutupta yaşayan hayvan türlerine; penguen, kutup ayısı, kutup tilkisi, fok, balina, denizaslanı örnek olarak verilebilir. Sanıldığının aksine kutup ayılarıyla penguenler aynı yerde yaşamazlar. Kutup ayıları sadece Kuzey Kutbunda yaşamlarını sürdürürken penguenler sadece Güney Kutbunda yaşarlar. Kuzey Kutbu bilindiği üzere bir kıta değildir. Grönland’ın Kuzeyindeki, Sibirya’nın ve Diğer Kuzey Buz Denizi adalarının oluşturduğu kara parçalarıdır. Güney kutbu Antarktika ise bir kıtadır.
Sıcak çöllerde hayat daha zorludur. Susuzluk en önemli sorundur. Bu sorunu çözmek için bölgede yaşayan canlılar çeşitli adaptasyonlar geliştirmişlerdir. Örneğin develer, hörgüçlerinde yağ biriktirirler ve fazla yağı bir dizi kimyasal işlemden sonra suya çevirerek ihtiyaçları olan suyu karşılarlar. Çöl tilkileri ise büyük boyutludur ve bu onların çabuk terlemesini önler. Diğer çöl hayvanları da suyu çeşitli şekillerde depo ederler ya da aldıkları besinlerin suyundan faydalanırlar.
DÜNYADAKİ ÇÖLLER
ANTARKTİKA 14.500.000 ANTARKTİKA
SAHARA ÇÖLÜ 7.800.000 KUZEY AFRİKA
GRÖNLAND 2.166.086 KUZEY AMERİKA-AVRUPA
LİBYA ÇÖLÜ 1.770.000 LİBYA-MISIR-SUDAN
AVUSTRALYA BÜYÜK ÇÖLÜ 1.520.000 AVUSTRALYA
GOBİ ÇÖLÜ 1.500.000 ÇİN-MOGOLİSTAN
KALAHARİ ÇÖLÜ 750.000 NAMİBYA-BOTSVANA-GÜNEY AFRİKA-ZİMBABVE
RUBÜLHALİ ÇÖLÜ 700.000 SUUDİ ARABİSTAN
PATAGONYA ÇÖLÜ 670.000 ARJANTİN
SİMPSON ÇÖLÜ VEYA ARUNTA ÇÖLÜ 584.000 AVUSTRALYA
BÜYÜK SANDY ÇÖLÜ 400.000 AVUSTRALYA
TAKLAMAKAN ÇÖLÜ 400.000 ÇİN
SURİYE ÇÖLÜ 330.000 SURİYE
BÜYÜK VİCTORİA ÇÖLÜ 320.000 AVUSTRALYA
SONORA ÇÖLÜ 311.000 ABD- MEKSİKA
ARABİSTAN ÇÖLÜ 300.000 SUUDİ ARABİSTAN – IRAK
KARAKUM ÇÖLÜ 300.000 TÜRKMENİSTAN
KIZILKUM ÇÖLÜ 300.000 ÖZBEKİSTAN-KAZAKİSTAN
THAR ÇÖLÜ VEYA BÜYÜK ÇÖL 260.000 HİNDİSTAN-PAKİSTAN
GİBSON ÇÖLÜ 220.000 AVUSTRALYA
SECHURA ÇÖLÜ 185.000 PERU
ATACAMA ÇÖLÜ 132.000 ŞİLİ
NEFUD ÇÖLÜ 72.000 SUUDİ ARABİSTAN
NAMİB ÇÖLÜ 50.000 NAMİBİA-ANGOLA
MOJAVE ÇÖLÜ 38.000 ABD
PAİNTED ÇÖLÜ 19.400 ABD
NEGEV ÇÖLÜ 17.300 İSRAİL